Ponadto Sąd pierwszej instancji wskazał, że rozszerzona prawomocność wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone (art. 479 43 w zw. z art. 365 k.p.c.) nie wyłącza możliwości wytoczenia powództwa przez tego samego lub innego powoda przeciwko innemu przedsiębiorcy, niebiorącemu udziału w postępowaniu, w którym zapadł wyrok, stosującemu takie same lub podobne postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru, o którym mowa w art. 479 45 § 2 k.p.c. (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2008 r., sygn. akt III CZP 80/08, publ. OSNC 2009, nr 9, poz. 118). Możliwe więc było merytoryczne rozstrzyganie w przedmiotowej sprawie, pomimo iż pozwany stosował klauzulę o treści i sensie identycznym, jak klauzule już wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych.
Od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie apelację wniósł pozwany (…) Spółka z o.o. z siedzibą w Ł..
Apelacją z dnia 27 kwietnia 2012 r. pozwany zaskarżył wyrok w całości, wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa. Pozwany zarzucił wyrokowi Sądu Okręgowego naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:
1) art. 385 1 k.c. oraz art. 385 2 k.c. poprzez dokonanie oceny przedmiotowego postanowienia nie biorąc pod uwagę pozostałych postanowień umowy, w tym w szczególności § 14 zdanie pierwsze Regulaminu bezpośrednio poprzedzającego zakwestionowane postanowienie, a także okoliczności, w jakich zawierane są umowy, do których przepisy Regulaminu mają zastosowanie;
2) art. 385 1 k.c. oraz art. 385 3 pkt 8 k.c. poprzez przyjęcie, że przedmiotowe postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, oraz że nie określa ono głównych świadczeń stron, a także stanowi przejaw klauzuli, która uzależniałaby spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta.
Powód nie zajął stanowiska co do apelacji pozwanego.
Sąd Apelacyjny zważył:
Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie.
Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji i przyjmuje je za własne. Także dokonana przez Sąd Okręgowy ocena prawna żądania pozwu jest prawidłowa.
W szczególności nie ma racji (…) Spółka z o.o. z siedzibą w Ł. zarzucając w apelacji naruszenie art. 385 1§ 1 k.c. poprzez dokonanie oceny przedmiotowego postanowienia nie biorąc pod uwagę pozostałych postanowień Regulaminu. Sąd Okręgowy w ustaleniach faktycznych uwzględnił bowiem treść § 14 zdanie pierwsze Regulaminu, przy czym uznał, że przepis ten wskazuje jedynie wymagane elementy zamówienia, natomiast nie określa, w jakich sytuacjach mogą powstać u pozwanego uzasadnione wątpliwości, że zamówienia dokonano dla żartu, w celu przysporzenia kłopotów innej osobie lub w sytuacjach związanych z naruszeniem prawa karnego. Nie wskazuje również trybu weryfikacji tych wątpliwości, umożliwiającego ich wyjaśnienie na korzyść konsumenta w ten sposób, aby nie doszło do nieuzasadnionego niewykonania umowy przez przedsiębiorcę. Sąd Apelacyjny podziela ten pogląd jako trafny.
Również niezasadny jest zarzut naruszenia art. 385 2 k.c. poprzez dokonanie oceny przedmiotowego postanowienia nie biorąc pod uwagę okoliczności, w jakich zawierane są umowy, do których przepisy Regulaminu mają zastosowanie. Należy wskazać bowiem, że kontrola treści postanowień zawartych we wzorcach umów może mieć charakter incydentalny lub abstrakcyjny. Kontrola incydentalna polega na badaniu treści postanowień konkretnej umowy i w sytuacji, gdy przy jej zawieraniu posłużono się wzorcem umowy, kontrola ta pośrednio obejmuje także postanowienia tego wzorca umowy. Jest to kontrola dokonywana w każdym postępowaniu sądowym, w którym strona powołuje się na fakt inkorporowania do treści umowy niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c., bądź sama wytaczając powództwo bądź w formie zarzutu podniesionego w sprawie, w której jest pozwanym.
Natomiast kontrola abstrakcyjna polega na badaniu treści postanowień wzorca umowy w oderwaniu o konkretnego stosunku umownego i jest dokonywana niezależnie od tego, czy między stronami doszło do zawarcia umowy z wykorzystaniem tego wzorca umowy. Jest to kontrola dokonywana przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w postępowaniu odrębnym w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. W przeciwieństwie do kontroli incydentalnej, której skutkiem jest wyłącznie stwierdzenie bezskuteczności konkretnego postanowienia umowy na podstawie art. 385 1 § 1 k.c., konsekwencją dokonania kontroli abstrakcyjnej jest wyeliminowanie z obrotu postanowień wzorca umowy, które z dużym prawdopodobieństwem w większości umów z konsumentami powinny być zakwalifikowane jako klauzule abuzywne.
Kontrola incydentalna jest dokonywana przez sąd w celu udzielenia ochrony indywidualnemu interesowi konsumenta, zaś wyrok wydany przez sąd wiąże tylko strony danego postępowania. Natomiast celem kontroli abstrakcyjnej jest ochrona interesu publicznego w postaci zbiorowego interesu konsumentów, przy czym pośrednio może dojść do realizacji indywidualnego interesu konsumenta, który wystąpił z powództwem. Ponadto prawomocne wyroki Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru, wywołują skutki wobec osób trzecich, a więc charakteryzują się rozszerzoną prawomocnością (art. 479 43 k.p.c.).
W ramach postępowania o uznanie postanowień wzorca za niedozwolone kognicja Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów jest ograniczona i sprowadza się do ustalenia, czy postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione z nim indywidualnie nie kształtują jego praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy. Kontrola sądowa wzorca umowy dokonana w trybie art. 479 36 k.p.c. ma charakter abstrakcyjny i dotyczy wyłącznie treści postanowień zawartych we wzorcu, a ściślej, czy są one niedozwolone, czy nie. Ocenie podlega zatem treść zapisu wzorca, a nie sposób jego wykorzystania przez pozwanego. Dlatego nie ma znaczenia, czy i w jaki sposób pozwany wykorzystywał abuzywne postanowienie regulaminu w umowach z konsumentami, skoro samo postanowienie było częścią Regulaminu, który potencjalnie mógł być stosowany w tych umowach. W ocenie Sądu odwoławczego, art. 385 2 k.c. w ogóle nie ma zastosowania do kontroli abstrakcyjnej postanowień umownych we wzorcach, a wyłącznie do kontroli incydentalnej umowy zawartej z wykorzystaniem takiego wzorca. Sąd Okręgowy nie mógł więc naruszyć powołanego przepisu, skoro dokonywał kontroli abstrakcyjnej postanowienia umownego wzorca.
Nie zasługują na uwzględnienie również podniesione przez pozwanego w apelacji zarzuty naruszenia art. 385 1 k.c. oraz art. 385 3 pkt 8 k.c. poprzez przyjęcie, że przedmiotowe postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, oraz że nie określa ono głównych świadczeń stron, a także stanowi przejaw klauzuli, która uzależniałaby spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta. Sąd Apelacyjny podziela w tym względnie w całości ocenę Sądu pierwszej instancji. Kwestionowana klauzula niewątpliwie bowiem kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, skoro uzależnia spełnienie świadczenia przez przedsiębiorcę od okoliczności zależnych tylko od jego woli, stanowiąc tzw. klauzulą szarą wskazaną w art. 385 3 pkt 8 k.c.
Słusznie uznał Sąd pierwszej instancji, że stosowany przez pozwanego Regulamin w § 14 zdanie pierwsze wskazuje tylko wymagane elementy zamówienia, nie precyzując należycie okoliczności uprawniających pozwanego do niewykonania umowy. Dlatego odmowa wysyłki towaru zależna jest wyłącznie od woli pozwanego, przy czym nie wskazano zasad postępowania w sytuacjach wątpliwych, a w szczególności nie uregulowano trybu sprawdzenia wiarygodności zamówienia. Należy zauważyć, że kwestionowane postanowienie zawarte w § 14 zdanie drugie Regulaminu dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy zamówienie zawiera wszystkie elementy określone w § 14 zdanie pierwsze Regulaminu, gdyż w przeciwnym razie realizacja zamówienia jest niemożliwa. W takim razie przedmiotowe postanowienie pozwala pozwanemu odmówić realizacji zamówienia w sytuacji, gdy dane są kompletne, lecz pozwany z sobie tylko znanych przyczyn uznaje je za niewiarygodne. W ocenie Sądu Apelacyjnego, postanowienie to przyznając przedsiębiorcy uprawnienie do jednostronnego decydowania o wykonaniu lub odmowie wykonania umowy, pozostając przy tym w zgodnie z postanowieniami tej umowy, kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, czym wypełnia przesłanki art. 385 1 § l k.c.
Podstawą orzeczenia Sądu Apelacyjnego był art. 385 k.p.c.
